Soortenbescherming grauwe kiekendief: verlengd wegens succes

Vier jaar na de start van het soortbeschermingsprogramma voor de grauwe kiekendief is een team van gebiedscoördinatoren, bedrijfsplanners, akkervogelexperts en landbouwers erin geslaagd 326 hectare geschikt leefgebied te creëren. Het gaat om zogenaamde ‘vogelakkers’ en ‘vogelvoedselgewas wisselteelt’ die landbouwers aanleggen met een beheerovereenkomst met de Vlaamse Landmaatschappij. Zeldzame soorten zoals velduil en blauwe kiekendief profiteren volop van de maatregelen. De grauwe kiekendief liet in vier jaar tijd drie broedgevallen optekenen. Vlaanderen legt de lat hoger en mikt op 15 broedparen. Natuur en Bos bereidt daarom een vervolg voor van het soortenbeschermingsprogramma grauwe kiekendief. 

De grauwe kiekendief is een beschermde roofvogel die in Vlaanderen nog maar zelden broedt. Het is een prachtige roofvogel die zijn nest in open landbouwgebieden maakt als er voldoende voedsel beschikbaar en nestgelegenheid aanwezig is. De grauwe kiekendief eet in het broedseizoen bij voorkeur veldmuizen, veldleeuweriken en andere akkervogeltjes. Vlaanderen mikt in de toekomst op 15 broedparen, dat is  mogelijk als in samenwerking met landbouwers verder inspanningen worden gedaan om het voedselaanbod en nestgelegenheid in de akkerbouwgebieden te verhogen.

“We pakken de bescherming van de grauwe kiekendief systematisch aan”, zegt minister Zuhal Demir. “Het soortenbeschermingsprogramma grauwe kiekendief omvat een lijst van acties die we als leidraad gebruiken. Van 2017 tot 2020 hebben het Agentschap Natuur en Bos en de Vlaamse Landmaatschappij mensen en middelen ter beschikking gesteld om het leefgebied van de grauwe kiekendief te verbeteren . In 2018 hadden we 1 broedkoppel en in 2020 waren er 2 nesten in 1 veld en zijn 5 jongen uitgevlogen. Daarnaast zagen we dat ook heel wat andere akkervogels zoals veldleeuwerik erop vooruit gingen en dat andere Natura2000-soorten zoals velduil en blauwe kiekendief mee profiteerden van de maatregelen. We blijven daar in de toekomst verder op inzetten.”

Soortenbeschermingsprogramma 2 (SBP2)

Natuur en Bos bereidt in de loop van 2021 een vervolg voor van het soortenprogramma grauwe kiekendief. “Op basis van de ervaringen en de kennis die we de afgelopen periode hebben verzameld, zullen we een verbeterd actieprogramma opmaken”, zegt Dries Gorissen van Natuur en Bos. “De grauwe kiekendief is een indicator van de natuurkwaliteit in ons Vlaamse landschap. Met het tweede soortenbeschermingsplan willen we de oppervlakte aan geschikt leefgebied voor grauwe kiekendief blijven uitbreiden en verbeteren, want dat landschap is ook geschikt voor vele andere akkersoorten. De eerste broedgevallen waren een goed begin, maar wij streven naar die 15 broedparen.”

Vogelakker

In 3 kansrijke broedgebieden is sinds 2017 een gebiedscoördinator aan het werk om alle acties te coördineren: in De Moeren in West-Vlaanderen, in de Haspengouwse Leemstreek en in de regio van Peer (Limburg). De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) ontwikkelde samen met experten de beheerovereenkomsten ‘vogelakker’ en ‘vogelvoedselgewas wisselteelt’ als leefgebied voor grauwe kiekendief. De bedrijfsplanners van de VLM en de gebiedscoördinator van het Regionaal gingen met die nieuwe beheerovereenkomsten samen de boer op.

“De vogelakker is een succesformule die we uit Groningen hebben overgenomen en vertaald hebben naar de Vlaamse situatie,” zegt Karolien Michiel van de VLM. “In Nederland deden de vogelakkers de populatie grauwe kiekendieven toenemen van 2 naar 80 broedparen. Een vogelakker bestaat uit luzernestroken afgewisseld met stroken van graan, gras en kruiden. Vogelvoedselgewas wisselteelt is een graanperceel, waarvan jaarlijks de helft opnieuw wordt ingezaaid. Die maatregelen bieden het jaarrond voedsel en dekking aan muizen en verschillende akkervogels, de prooisoorten van de kiekendief.

We sluiten daarvoor een beheerovereenkomst met de landbouwers die een gepaste vergoeding krijgen. Bovendien is luzerne een eiwitrijk veevoer, een win-win voor landbouw en natuur. Samen met 56 landbouwers werd in totaal 326 hectare kiekendiefvriendelijke maatregelen aangelegd. Door de mix aan maatregelen worden de kansrijke broedgebieden biodiverser en interessanter voor grauwe kiekendief en heel wat andere soorten zoals veldleeuwerik.”

Teamwerk

Een team van bedrijfsplanners houdt, samen met de akkervogelwerkgroep, de vinger aan de pols. “De meest kansrijke plekken worden geselecteerd en landbouwers worden begeleid bij de aanleg en het beheer”, aldus VLM-bedrijfsplanner Sven Jardin. “Een eerste vaststelling is daarbij dat met de intrede van de vogelakkers er nu ook een aanzienlijk areaal maatregelen voor akkervogels midden op de kouters zijn komen te liggen, waar ze eigenlijk het grootste effect hebben. Akkervogels als veldleeuwerik, gele kwikstaart en de zeldzame grauwe gors hebben een voorkeur voor grote open gebieden, maar daar ontbreken vandaag vaak een veilige nestplaats en voldoende insecten om hun jongen groot te brengen in de zomer. De vogelakkers brachten daar alvast een nieuwe dynamiek op gang. Ook in de winter vallen vogelakkers op door indrukwekkende aantallen blauwe en grote zilverreigers en door jagende blauwe kiekendieven en torenvalken. Ze komen daar allemaal voor dezelfde reden: muizen vangen. Inmiddels zijn er in de Leemstreek vogelakkers die al vijf jaar oud zijn. Ze vormen kleine oases van biodiversiteit in het landschap.”

“Naast de boost die de maatregelen van Plan Kiekendief geven aan tal van verschillende soorten insecten en akkervogels, motiveren deze waarnemingen alle projectpartners om Plan Kiekendief naar een volgend niveau te tillen”, vertelt Kristien Justaert, coördinator van Regionaal Landschap Zuid-Hageland. “Vanuit onze lokale organisatie willen wij mee blijven sleutelen aan formules als deze. Op naar een landschap met kiekendieven in Vlaanderen!”

“Het was een uitstekend idee om de Groningse vogelakkers ook in onze streken uit te rollen”, zegt Remar Erens van de Werkgroep Grauwe Gors. “We spenderen zowel ’s zomers als ‘s winters heel wat uren in het veld en hebben op en rond vogelakkers interessante en hoopvolle dingen zien gebeuren. Met de kennis en praktijkervaring van de voorbije jaren moeten we nu samen met de Vlaamse Landmaatschappij de maatregelen verder perfectioneren, want akkervogelbescherming blijft maatwerk. Een goede opvolging is ook in de toekomst nodig.” In het westen van Vlaanderen zijn het vrijwilligers van Natuurwerkgroep De Kerkuil die de vinger aan de pols houden. Niet ver van de abdij van West-Vleteren vonden zij in 2020 twee nesten grauwe kiekendief die ze met de toestemming van de landbouwers beschermden. Er vlogen toen samen vijf jongen uit. Het is nu uitkijken of daar de kiem wordt gelegd voor een eerste Vlaamse populatie.

Trotse landbouwers

“Een groot stuk grond afstaan voor ‘alternatieve landbouw’ was een moeilijk gegeven waar heel wat hersenspinsels aan zijn vooraf gegaan. Achteraf gezien ben ik trots dat ik in dit project ben in gestapt.” zegt Raf Pierlet, een van de eerste landbouwers in Vlaanderen die een vogelakker aanlegde in Hakendover (Tienen). “Er komt heel wat bij kijken in zo’n project. De juiste afspraken zijn dan ook erg belangrijk. Maar met zo’n ploeg waar ieder zijn kwaliteiten en expertise heeft en waar ook landbouwers van nabij worden betrokken ging dat indrukwekkend vlot. Bovendien hebben we allemaal veel bijgeleerd”, vult Kobe Ruell, jonge landbouwer in Boutersem, aan.

Brochure

‘Plan Kiekendief, naar een landschap met kiekendieven in Vlaanderen’ is een brochure waarin alle resultaten van de afgelopen periode 2017-2020 worden besproken. De brochure kan besteld worden, zolang de voorraad strekt, of is downloadbaar op volgende website www.ecopedia.be/dieren/grauwe-kiekendief. Hier vind je ook meer informatie over deze soort.

Je kan de brochure per post ontvangen door je adres per mail te sturen naar: [email protected].

Podcast

Naar aanleiding van het succes en de verlenging van het soortbeschermingsprogramma interviewde vogelkenner en cabaretier Begijn Le Bleu minister van Natuur Zuhal Demir. Beluister hier de podcast Fwiet Fwiet!

Filmpje

Bekijk zeker ook het filmpje van het Regionaal Landschap Zuid-Hageland over het soortbeschermingsprogramma van de grauwe kiekendief.

^{Het soortbeschermingsprogramma komt tot stand dankzij een goede samenwerking met verschillende partners: Agentschap Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij, Regionaal Landschap Zuid-Hageland, Antea Group, Natuurwerkgroep De Kerkuil, Werkgroep Grauwe Gors, Boerennatuur, Inagro, Natuurpunt, Hubertusvereniging Vlaanderen, verschillende vogelwerkgroepen, enzovoort}

^{Gefinancierd met steun van de Europese Unie in het kader van het LIFE-programma.}